Inne

Słownik terminów gramatycznych

Glossar

Podczas nauki języka Niemieckiego pojawia się wiele pojęć z zakresu lingwistyki np. części mowy, przypadki, tryby, rodzaje itd. Na tej stronie znajdziesz zbiór najpopularniejszych z nich.

Wykaz terminów gramatycznych i ich definicje

Podmiot (Subjekt)

Rzeczownik; osoba lub przedmiot wykonująca czynność

  • Tłumaczenie
  • Mężczyzna dał kobiecie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • Der Mann to podmiot (osoba, która dała prezent).
Orzeczenie (Prädikat)

Czasownik; wykonywana czynność

  • Tłumaczenie
  • Mężczyzna daje kobiecie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • gibt to orzeczenie (czynność wykonywana przez podmiot).
Bezokolicznik (Infinitiv)

Czasownik w podstawowej, nieodmienionej formie.

  • Tłumaczenie
  • Bastian idzie jeździć na rowerze.
  • Wyjaśnienie
  • fahren to bezokolicznik.
Zaimek (Pronomen)

Część mowy zastępująca rzeczownik (który najczęściej został wspomniany w poprzednim zdaniu).

  • Tłumaczenie
  • Bernd dał Annett prezent. Ona jest bardzo zadowolona.
  • Wyjaśnienie
  • sie to zaimek osobowy (zastępuje wcześniej wymienioną osobę Annett)
Dopełnienie (Objekt)

Rzeczownik (lub zaimek, który zastępuje rzeczownik); osoba lub rzecz, która jest przedmiotem wykonywanej czynności lub która doświadcza wykonywanej czynności. Może występować w przypadkach 3 przypadkach: Genitiv (Genitivobjekt), Akkusativ (Akkusativobjekt) i Dativ (Dativobjekt).

  • Tłumaczenie
  • Mężczyzna dał kobiecie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • ein Geschenk to dopełnienie bliższe (przedmiot, który mężczyzna daje kobiecie).
  • Tłumaczenie
  • Mężczyzna dał kobiecie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • der Frau to dopełnienie dalsze (osoba, której mężczyzna daje prezent).
  • Tłumaczenie
  • (Ten) Chirurg cieszy się dobrą opinią.
  • Wyjaśnienie
  • eines guten Rufs to dopełnienie dopełniaczowe (przedmiot, którego dotyczy czynność).
Dopełnienie dalsze (Dativobjekt)

Rzeczownik (lub zaimek, który zastępuje rzeczownik); osoba lub rzecz której dotyczy wykonywana czynność lub która doświadcza wykonywanej czynności.

  • Tłumaczenie
  • Mężczyzna dał kobiecie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • der Frau to dopełnienie dalsze (osoba, której mężczyzna daje prezent).
  • Tłumaczenie
  • Żona Thomasa ma dzisiaj urodziny. Dlatego on dał jej prezent.
  • Wyjaśnienie
  • ihr to dopełnienie dalsze (osoba, której mężczyzna daje prezent). W tym przypadku dopełnieniem jest zaimek.
Dopełnienie bliższe (Akkusativobjekt)

Rzeczownik (lub zaimek, który zastępuje rzeczownik); osoba lub rzecz, która jest przedmiotem wykonywanej czynności.

  • Tłumaczenie
  • Mężczyzna dał kobiecie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • ein Geschenk to dopełnienie bliższe (przedmiot, który mężczyzna daje kobiecie).
  • Tłumaczenie
  • Thomas kupił żonie prezent. On da go jej dzisiaj wieczorem.
  • Wyjaśnienie
  • es to dopełnienie bliższe (przedmiot, który mężczyzna daje kobiecie). W tym przypadku dopełnieniem jest zaimek.
Dopełnienie dopełniaczowe (Genitivobjekt)

Rzeczownik; osoba lub rzecz, która jest przedmiotem wykonywanej czynności w przypadku Genitiv.

  • Tłumaczenie
  • (Ten) Chirurg cieszy się dobrą opinią.
  • Wyjaśnienie
  • eines guten Rufs to dopełnienie dopełniaczowe (przedmiot, którego dotyczy czynność).
Czasownik (Verb)

Opisuje wykonywana czynność.

  • Tłumaczenie
  • jeść, mówić, pisać
Rzeczownik (Nomen / Substantiv)

Opisuje osoby, rzeczy, uczucia i zmysły.

  • Tłumaczenie
  • dom, miłość, ojciec
Przymiotnik (Adjektiv)

Odpowiada na pytanie was für ein(e)? (jaki/jaka/jakie?); opisuje rzeczownik

  • Tłumaczenie
  • ładny samochód
  • Wyjaśnienie
  • schönes to przymiotnik (opisuje on auto).
Przysłówek (Adverb)

Część mowy opisująca czasownik. Odpowiada na pytanie wie? (jak?).

  • Tłumaczenie
  • Pociąg szybko jedzie.
  • Wyjaśnienie
  • schnell to przysłówek (opisuje jak jedzie pociąg 👉 szybko).
Czasowniki przechodnie (transitive Verben)

Czasowniki przechodnie to takie, które w zdaniu mogą odnosić się do dopełnienia w bierniku (Akkusativobjekt). Odpowiadają one wówczas na pytanie Wen/Was? (kogo/co?) oraz mogą być wykorzystane do zbudowania zdania ze stroną bierną.

  • Tłumaczenie
  • Jem zupę. (Strona bierna: Zupa jest przeze mnie jedzona.)
  • Wyjaśnienie
  • Jem kogo/co? 👉 zupę; czasownik essen odnosi się do dopełnienia w przypadku Akkusativ, możliwe zdanie ze stroną bierną
  • Czasowniki przechodnie nie muszą zawsze występować z dopełnieniem np. Ich esse viel. (Passiv: Von mir wird viel gegessen.)
Czasowniki nieprzechodnie (intransitive Verben)

Czasowniki nieprzechodnie to takie, które nie odnoszą się do dopełnienia w przypadku Akkusativ i nie mogą tworzyć strony biernej.

  • Tłumaczenie
  • Jestem chory. (Strona bierna: niemożliwa)
Imiesłów czasu teraźniejszego (Partizip I)

Partizip I zmienia czasownik w przymiotnik, który opisuje coś co się dzieje teraz np. śpiące dziecko (schlafendes Kind). Możliwe jest też, że Partizip I zmienia czasownik w rzeczownik np. studieren 👉 der Studierende (studiujący; osoba studiująca płci męskiej).

Partizip I budujemy poprzez dodanie do bezokolicznika (Infinitiv) końcówki -d.

  • Tłumaczenie
  • Płaczące dziecko siedzi na ulicy.
  • Wyjaśnienie
  • Czasownik: weinen (płakać) + końcówka -d 👉 weinend + -es końcówka ze względu na rodzaj, przypadek i liczbę (das Kind; Nominativ, Singular).
Imiesłów czasu przeszłego (Partizip II)

Partizip II zazwyczaj opisuje dokonaną czynność (czasy Perfekt i Plusquamperfekt), coś co będzie dokonane w przyszłości (czas Futur II) oraz w zdaniach ze stroną bierną (Passiv). W zdaniach ze stroną bierną Partizip II może również opisywać teraźniejszość.

Partizip II dla czasowników regularnych budujemy poprzez dodanie do tematu czasownika przedrostka ge- i końcówki -t. Czasowniki mocne zachowują zazwyczaj końcówkę -en. Dla czasowników nieregularnych forma Partizip II jest po prostu niestandardowa i trzeba ją zapamiętać.

  • Tłumaczenie
  • Upiekłem ciasto.
Mianownik (Nominativ)

Jeden z 4 przypadków w języku niemieckim. Określa podstawową formę rzeczownika. Najczęściej występuje jako podmiot oraz po czasowniku sein (być). Odpowiada na pytania: Wer/Was? (kto/co?).

  • Tłumaczenie
  • Wolfgang jest dobrym studentem/uczniem.
  • Tłumaczenie
  • (Ten) Chłopiec mieszka w sąsiedztwie.
Dopełniacz (Genitiv)

Jeden z 4 przypadków w języku niemieckim. Najczęściej wykorzystywany jest do opisywania przynależności. Odpowiada na pytanie Wessen? (czyj/czego?). W przypadku Genitiv często zmianie ulega również rzeczownik np. dodaje się końcówkę -s/-es.

  • Tłumaczenie
  • To jest plecak Juliana.
  • Tłumaczenie
  • On jest oskarżony o morderstwo.
  • Tłumaczenie
  • Ona nie jest świadoma swojego (lub jej) błędu.
Celownik (Dativ)

Jeden z 4 przypadków w języku niemieckim. Odpowiada na pytania: Wem/Was? (komu/czemu?). W zdaniach z dwoma dopełnieniami zazwyczaj opisuje odbiorcę wykonywanej czynności. Przypadek Dativ wykorzystujemy również po określonych przyimkach (w szczególności, gdy czynność nie opisuje ruchu ze zmianą położenia lub zmiany stanu).

  • Tłumaczenie
  • Daję mojej dziewczynie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • meiner Freundin (mojej dziewczynie) 👉 odbiorca czynności (osoba, której daję prezent)
  • Tłumaczenie
  • Powiedz mi prawdę!
Biernik (Akkusativ)

Jeden z 4 przypadków w języku niemieckim. Odpowiada na pytania: Wen/Was? (kogo/co?). W zdaniach z dwoma dopełnieniami zazwyczaj opisuje przedmiot wykonywanej czynności. Przypadek Akkusativ wykorzystujemy również po określonych przyimkach (w szczególności, gdy czynność opisuje ruchu ze zmianą położenia lub zmianę stanu).

  • Tłumaczenie
  • Daję mojej dziewczynie prezent.
  • Wyjaśnienie
  • ein Geschenk (prezent) 👉 przedmiot wykonywanej czynności (to co daję mojej dziewczynie)
  • Tłumaczenie
  • Jürgen idzie do szkoły.
Strona czynna (Aktiv)

W zdaniu ze stroną czynną to podmiot jest wykonawcą czynności.

  • Tłumaczenie
  • Sprzedawca przetwarza Twoje zamówienie.
Strona bierna (Passiv)

Strony biernej używamy, gdy podmiot (wykonawca czynności) jest nieistotny, nieznany lub specjalnie nie chcemy o nim wspominać. Strona bierna skupia się na wykonywanej czynności (lub stanie) i rzeczy/osobie (dopełnienie), której ta czynność (lub stan) dotyczy.

  • Tłumaczenie
  • Twoje zamówienie jest przetwarzane.
  • Wyjaśnienie
  • Nieistotne jest kto wykonuje czynność tylko kogo ona dotyczy (zamówienie) i jaka czynność jest wykonywana (jest przetwarzane).
Rodzajnik (Artikel)

Rodzajnik określa rodzaj rzeczownika. Wyróżniamy następujące rodzaje w języku niemieckim: męski (Maskulinum), żeński (Femininum) i nijaki (Neutrum). Oprócz tego rzeczownik może występować również w liczbie mnogiej. Wówczas zawsze rodzajnikiem określonym jest die, a rodzajnika nieokreślonego nie ma.

Rodzajnik określony (bestimmter Artikel)

Określa konkretny rzeczownik np. przedmiot, osobę, pojęcie. Najbardziej trafne porównanie do języka polskiego to: ten/ta/to.

  • Tłumaczenie
  • Na stole leży (jakaś) książka. Ta książka jest zielona.
Rodzajnik nieokreślony (unbestimmter Artikel)

Opisuje bliżej nieokreślony rzeczownik np. przedmiot, osobę, pojęcie. Najbardziej trafne porównanie do języka polskiego to: jakiś/jakaś/jakieś. W liczbie mnogiej rodzajnik nieokreślony nie występuje.

  • Tłumaczenie
  • (jakaś) książka
Mowa niezależna (direkte Rede)

Mowa niezależna to cytat innej osoby (lub osób) bez żadnych zmian.

  • Tłumaczenie
  • Szef powiedział, że firmie wiedzie się świetnie.
Mowa zależna (indirekte Rede)

Mowa zależna opisuje wypowiedź innej osoby lub osób, przy czym nie mamy pewności, czy ta wypowiedź jest prawdziwa (rzekomo tak, ale nie wiemy tego na pewno). Mowę zależna tworzymy przy użyciu trybu przypuszczającego Konjunktiv I.

  • Tłumaczenie
  • Szef powiedział: "Firmie świetnie się wiedzie." 👉 Szef powiedział, że firmie wiedzie się świetnie.
  • Wyjaśnienie
  • Szef wprawdzie powiedział, że firmie świetnie się wiedzie, ale tak na prawdę nie wiadomo jak wiedzie się firmie. Może wiedzie się źle, a szef chce to ukryć. Mowa zależna wyraża tą niepewność co do wypowiedzi szefa.
Rodzaj (Genus)

Opisuje jakiej płci jest rzeczownik. W języku niemieckim wyróżniamy 3 rodzaje: rodzaj męski (Maskulinum), rodzaj żeński (Femininum) i rodzaj nijaki (Neutrum).

  • Tłumaczenie
  • matka (rodzaj żeński)
  • Tłumaczenie
  • ojciec (rodzaj męski)
  • Tłumaczenie
  • dziecko (rodzaj nijaki)
Liczba pojedyncza (Singular)

Rzeczownik występujący pojedynczo.

  • Tłumaczenie
  • (Ten) Dom jest stary.
Liczba mnoga (Plural)

Rzeczownik występuje w ilości większej niż jeden. Liczba ma wpływ na inne części mowy m.in. na rodzajnik rzeczownika oraz na końcówkę czasownika.

  • Tłumaczenie
  • (Ten) Dom jest stary. 👉 (Te) Domy są stare.
Czasownik posiłkowy (Hilfsverb)

Czasownik wykorzystywany razem z innym czasownikiem w celu zbudowania zdania w danym czasie lub trybie (np. w czasie przeszłym lub w zdaniu ze stroną bierną).

  • Tłumaczenie
  • Zapomniałem mojego klucza.
  • Wyjaśnienie
  • Czas przeszły Perfekt
  • Tłumaczenie
  • Twoje zamówienie jest przetwarzane.
  • Wyjaśnienie
  • Czas teraźniejszy Präsens, zdanie ze stroną bierną
Forma grzecznościowa (Höflichkeitsform)

Forma adresowania osób w sposób formalny np. Pan lub Pani. Wykorzystuje zaimek osobowy pisany z wielkiej litery oraz wymaga odmiany czasownika jak w trzeciej osobie liczby mnogiej.

  • Tłumaczenie
  • Proszę wejść do środka. (lub niech Pan[i] wejdzie do środka)
Tryb oznajmujący (Indikativ)

Podstawowy tryb gramatyczny; stwierdzenie faktu (w przeciwieństwie do pytań, rozkazów i przypuszczeń)

  • Tłumaczenie
  • Jadę do Berlina.
Przedrostek (Vorsilbe / Präfix)

Przedrostek (prefiks) dodawany do różnych części mowy. W szczególności występuje w przypadku czasowników (nie)rozdzielnie złożonych.

  • Tłumaczenie
  • odjeżdżać
  • Tłumaczenie
  • mylący
Końcówka (Nachsilbe / Suffix)

Końcówka (suffiks) dodawana do różnych części mowy w zależności od rodzaju, osoby, czasu, stopnia itd.

  • Tłumaczenie
  • dziecko 👉 dzieci
  • Tłumaczenie
  • robić - zrobił - zrobił
  • Tłumaczenie
  • szybko - szybciej - najszybciej
Końcówka osobowa (Personalendung)

Końcówka czasownika dla odpowiedniej osoby.

  • Tłumaczenie
  • Ona pisze E-Mail.
Przegłos (Umlaut)

Dwukropek stojący nad jedną z liter a, o, u 👉 ä, ö, ü.

  • Tłumaczenie
  • mężczyźni
  • Tłumaczenie
  • zły
  • Tłumaczenie
  • otwierać